Başlarken;
Bu çalışmada, cumhuriyetin bir kültür kurumu olan ilk dönem Halkevlerini, kuruluşu, amaçları, hizmetleri ve 1951’de kapanışını ele almayı amaçladım.
Bafra Halkevi ile ilgili bilgileri ise; özet ve giriş bölümlerinden sonra “Bafra’da Bir Halkevi Vardı” başlığıyla sunarak hatırlatmak ve yeni nesillere tanıtmak istedim.
|
Saygılar ve sevgiler.
ÖZET
Halkevleri, Türk Milletine Atatürk’ün armağanıydı. 19 Şubat 1932’de kurulmuştu. Ancak düşünce ve uygulama olarak kökeni 25 Haziran 1912’de kurulan Türk Ocakları’na dayanıyordu (1).
Türk Ocakları, kuruluşundan itibaren ülkenin eğitim ve kültür alanındaki kalkınmasına hizmet etmiş çalışmalarını cumhuriyet döneminde de sürdürmüştü.
Atatürk, Türk Ocakları’nın cumhuriyetin ilk yıllarındaki çalışmalarını beğenmişti (2). Yurt gezilerinde gittiği yerlerde Türk Ocakları’nı da ziyaret ediyordu. Yine Ankara’da 1927’de yapımına başlanan Türk Ocakları Merkez binasının inşaatına zaman zaman giderek ilgilenmişti (3).
Atatürk’ün bu beğenisi ve ilgisi 1930 yılında yaşanan “Serbest Cumhuriyet Fırkası” denemesi ve Menemen’de meydana gelen Kubilay olaylarıyla düş kırıklığı ile sonuçlanmıştı (4).
Atatürk’ün çok yakın arkadaşına danışıklı olarak kurdurduğu ve kendi kız kardeşiyle birlikte mevcutlardan kırk milletvekili verdiği (5) Serbest Cumhuriyet Fırkası’na bütün muhalifler toplanmıştı.
Halifeliğin kaldırılmasına karşı çıkanlar, cumhuriyet devrimlerine ve rejimine karşı olanlar hep bu partide buluşmuştu. Türk Ocakları bu partiye yardımcı oluyordu. Serbest Cumhuriyet Fırkası (partisi) toplantı ve konferanslarını Türk Ocakları’nda yapabiliyordu (6).
Bu fırkanın (partinin) 12 Ağustos 1930’da kuruluşundan 17 Kasım 1930’a kadar geçen sürede 1930 belediye seçimleri olmuş, ülkede gerilim ve kutuplaşma artmıştı. Fırkanın kurucusu Fethi Bey (Okyar), rejim karşıtlarına fırsat vermemek için 17 Kasım 1930’da partisini kapatmıştı. Çok geçmeden Ali Fethi Okyar’ın çok yerinde bir karar verdiği görülmüştü.
Çünkü 35 gün sonra 23 Aralık 1930’da Menemen’de isyan olmuş, Kubilay şehit edilmişti. Bu olaylarda göstermişti ki; cumhuriyet rejimini halkın bir kısmı hala benimseyememişti (7).
Atatürk üzgündü… Türk milleti üzgündü…
C.H.F. (Cumhuriyet Halk Partisi) bütün bu olanlar karşısında yeni politikalar geliştirerek, rejimi benimsetmek ve devrimleri yerleştirmek istiyordu (8).
İşte 1930, 1931 ve 1932 yıllarında ülkenin içinde bulunduğu bu durum karşısında “Türk Ocakları” kapatılarak yerine “Halkevleri” kurulmuştu.
Hatta 19 Şubat 1932’de ilk açılan 14 halkevinin tamamı Türk Ocakları’ndan devralınan binalarda hizmete girmişti.
Samsun Halkevi de bunlardan biriydi (9).
Samsun Halkevi’nden bir yıl sonra açılan “Bafra Halkevi” ise kapatılan “Bafra Türk Ocağı” binasında değil de başka bir binada açılmıştı (10).
Aydın Halkevi’nden de söz etmeden geçemeyeceğiz. Aydın Halkevi de ilk açılan 14 halkevindendi (11). Açılışını ise Aydın Cumhuriyet Fırkası (partisi) Milletvekili Adnan Menderes yapmıştı (12). Aynı zamanda kurucusu ve ilk başkanıydı.
Halkevleri, halkın eğitimine, kültürel gelişmesine yardımcı olmuş, her kesimi bir araya getirmiş, kaynaştırmıştı.
Amaç; Cumhuriyet rejiminin benimsetilmesiydi.
Asıl amaç; Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin varlığını ve bağımsızlığını korumaktı.
Halkevlerinin sayısı kısa zamanda yüzleri aşmıştı. Her halkevi çevresinin tarihini, sosyal yaşamını, folklorunu, sağlık durumunu ve geçim kaynaklarını inceliyordu. Her halkevi bir dergi çıkarıyor ve yaptığı çalışmaları duyuruyordu.
Samsun Halkevi “19 Mayıs Dergisi”ni çıkarmış ve 1950 yılına kadar yayınlamıştı. Tam 114 sayısına ulaşmıştı (13).
Bafra Halkevi, Altın Yaprak Dergisi’ni çıkarmış, 29 sayı ile Bafralılara çok zengin bir içerik sunmuştu (14).
1950’ye gelindiğinde bu kültür yuvası bütün ülkeye yayılmış, halkevleri sayısı 478’e, Halk Odaları sayısı 4322’ye ulaşmıştı.
14 Mayıs 1950’de iktidara gelen Demokrat Parti döneminde; T.B.M.M. 8 Ağustos 1951’de “Halkevleri ve Halkodalarını devletleştiren yasayı kabul etti ve halkevleri kapatıldı (15).
19 Şubat 1932’de Aydın Halkevi’nin kuruluşunu ve açılışını yapan, aynı zamanda 15 yıl halkevleri müfettişliğini sürdüren (16) Cumhuriyet Halk Partisi Milletvekili Adnan MENDERES, 19 yıl sonra Demokrat Parti’den Başbakan olarak bütün halkevlerinin kapanışını sağlamıştı.
1912’den başlayarak “Türk Ocakları ve 1932’den itibaren de halkevleri birer okul gibi çalışarak ülkenin eğitim ve kültür alanındaki kalkınmasına hizmet etmişlerdi (17).
Not: Türk Ocakları, Halkevleri ve Bafra’da Bir Halkevi Vardı, bölümleri gelecek sayılarda yayımlanacaktır.
ALİ AK
EMEKLİ ÖĞRETMEN
KOLAY MH. BAFRA
NOTLAR
1- Hamit Pehlivanlı, Kırıkkale Halkevi (1942-1951) Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı: 70, Sayfa 213.
2- İsmet Esra Berker; Cumhuriyet Dönemi Halkevleri Dergiciliğine bir örnek; 19 Mayıs Dergisi, Yüksek Lisans Tezi, 2002, T.C. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, s. 10.
3- Kenan Akyüz, Türk Ocakları Neşriyatı, No:8, Ankara, 1993, s. 112.
4- Esra Berker, a.g.e., s. 10.
5- Ahmet Kabaklı, Temellerin Duruşması, Türk Edebiyatı Vakfı yayınları, İstanbul, 8. baskı, 1990, s. 292.
6- Günver Güneş, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın’da teşkilatlanması ve 1930 Belediye seçimleri üzerine oluşan tartışmalar, sayı 61, sayfa: 127.
7- Hamit Pehlivanlı, a.g.e., s. 128.
8- Hamit Pehlivanlı, a.g.e., s. 129.
9- Doç. Dr. Anıl Çeçen, Halkevleri, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1990, s. 117.
10- Bafra Halkevi Broşürü, C.H.F. Bafra Halkevi, Resimli Ay Matbaası, İstanbul, 1933.
11- Anıl Çeçen, a.g.e., s.117.
12- Anıl Çeçen, a.g.e., s.246.
13- Samsun Halkevi, 19 Mayıs Dergisi, 1935-1950.
14- Bafra Halkevi Altın Yaprak Dergisi, 1935-1937.
15- İlhan Akşit, Yakın Çağ Türkiye Tarihi, (1908-1980), Milliyet Kitaplığı, S. 215.
16- Türkler, Editörler: Hasan Celal Güzel, Prof. Dr. Kemal Çiçek, Prof. Dr. Salim Koca, 17. Cilt, Türkiye Yayınları, s. 50.
17- Nevin Balta, Bilge Sayı: 50 (Atatürk Dönemi Kültür Kurumlarından Örnekler), Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Mart 2007, s. 146.